strona VI

Do 1240 roku Krzyżacy zdołali uruchomić w Natangii tylko jedną świątynię chrześcijańska, położoną w ziemi Tummonis, nieco na północ i wschód, ale po sąsiedzku wobec ziemi Wore (Worii), w której znajdowały się pola i lasy Montemidów. Woria, czyli "stara ziemia" zasiedlona od niepamiętnych czasów, była właśnie matecznikiem autochtonicznego^* rodu Monte (tj. "mocnych, silnych" ) i niezwykle rzadko gościła przybyszów spoza Prus. Woria graniczyła poprzez rzekę Stradyk z większym terytorium plemiennym Warmów, jej grody strzegły od zachodu i południa reszty ziem natangijskich. Wydostać się stąd można było jedynie drogą wodną - rzeką Świeżą^** płynącą na północ ku Zalewowi Wiślanemu lub znanymi tylko obrońcom, leśnymi przesiekami. Krzyżacy i towarzyszący im pielgrzymi, w tym pokaźnej siły uderzeniowej poczet Ottona z Brunszwiku (700 rycerzy), zdołali na przełomie lat 1239/40 naruszyć pokój tej ziemi.
Od czasu swego przybycia do Prus krzyżowcy odnotowywali stały postęp w ujarzmianiu tutejszych plemion. Sukcesem stało się też połączenie w 1237 roku Krzyżaków z Zakonem Inflanckim, czyli kawalerami mieczowymi realizującymi podobne cele w kraju Liwów u ujścia Dźwiny (obecnie Łotwa). Nie można jednak powiedzieć, by Prusowie choć na chwilę zrezygnowali z walki. Bałga np. zaraz po założeniu i mimo posuwania się wojsk krzyżackich w głąb kraju, była cały czas atakowana.
W roku 1240 Prusowie dowiedzieli się o poczynaniach księcia gdańskiego Świętopełka. Władca ten jako pierwszy wyłamał się z koalicji polskich książąt i zorientowawszy się co do autentycznych zamiarów Zakonu, rozpoczął z nim wojnę. Co prawda, legaci papiescy obłożyli Świętopełka klątwą, ale lokalne rody pruskie: Pomanda z Natangii i Gabotini z Warmii porwali do walki współmieszkańców. Tak rozpoczęło się I-sze powstanie pruskie, chociaż sami Krzyżacy za jego początek uznawali rok 1242, bo wówczas wojownicy pruscy i wojska Świętopełkowe wspólnie zaatakowały ziemię chełmińską. Poza Elblągiem i obleganą Bałgą reszta ziem pruskich była wolna. Wkrótce neofici^*** pruscy wyruszyli nawet do papieża, by przedstawić swoje racje. Innocenty IV w bulli^**** z 7 X 1245 roku wstrzymał wysłanie szykowanej wyprawy do Prus, ale jeszcze w tym samym roku nowy legat papieski na skutek protestów krzyżackich uchylił pierwotne postanowienia.

^* autochtoniczny ( j.gr.) - miejscowy, tubylczy.
^** rzeka Świeża - w jęz. niemieckim zwana Frisching, obecnie: Prochładnaja w Obw. Kaliningradzkim (Rosja).
^{*** neofici - nowo nawróceni, ludzie przyjmujący nowe wyznanie, religię, zazwyczaj chrześcijańską.
**** bulla - ważny dokument zaopatrzony w metalową, przeważnie ołowianą, pieczęć.}